EN UZUN YÜZYIL (19. YÜZYIL OSMANLI TARİHİ)
Genel Durumu
•Milliyetçilik ve liberalizm güçlenmiştir.
•Mutlakiyetçiliğin zayıflama süreci hızlanmış; demokrasi anlayışı ön plana çıkmıştır.
•19. yüzyılın ikinci yarısında İtalya (1870) ve Almanya (1871) siyasi birliklerini tamamlamışlardır.
•Osmanlı toprak bütünlüğüne yönelik tehditler; askerî, siyasi ve ekonomik alanlardaki sorunlar bu dönemde artmıştır.
•Osmanlı yönetimi 19. yüzyılda Avrupalı devletler arasındaki çıkar çatışmalarını kullanarak topraklarını korumaya çalışmışlardır (denge politikası).
•Rusya’nın Panslavizm politikası nedeniyle Balkanlar Osmanlı-Rus mücadelesi nedeniyle savaş alanı haline gelmiştir.
II. MAHMUT DÖNEMİ (1808-1839)
Sened-i İttifak (1808)
II. Mahmut’un tahta çıkmasını sağlayan Sadrazam Alemdar Mustafa Paşa, Anadolu ve Rumeli ayanlarını İstanbul'a çağırıp, padişah ile sözleşme yapılmasını sağladı.
Bu sözleşme ile;
•Ayanlar merkeze bağlanmıştır.
•Devletin eyaletler üzerindeki gücü yeniden sağlanmıştır.
•Ayanlar padişah tarafından resmen tanınmıştır.
•Padişah ilk defa kendi otoritesi yanında bir güç kabul etmiştir. Bu yönüyle Sened-i İttifak İngiltere'nin Magna Chartasına benzemektedir.
•II. Mahmut eyaletlerdeki gücünü artırdıktan sonra bu sözleşmenin hükmünü ortadan kaldırmıştır.
II. MAHMUT DÖNEMİ ISLAHATLARI
Yönetim Alanında Yapılan Islahatlar
•Divan teşkilatı kaldırılıp, Avrupa'da uygulanan kabine sistemine geçilmiştir. bakanlıklar (Nazırlık) kurulmuştur.
•Devlet memurlarına rütbe ve nişan verilmesi kabul edilmiştir.
•Evkaf (Vakıflar) Nezareti kurulmuştur.
•Tımar ve zeamet kaldırılarak devlet memurları maaşa bağlanmıştır.
•Askeri amaçlı ilk nüfus sayımı yapılmıştır.
•Kıyafet değişikliği yapılarak devlet memurlarına fes, pantolon ve ceket giyme zorunlu hale getirilmiştir.
•Devlet dairelerine padişah resimlerinin asılması uygulaması başlatılmıştır.
•Müsadere sona erdirilmiş, özel mülkiyet güvence altına alınmıştır.
•Askeri işleri düzenlemek için Dar-ı Şura-ı Askeri kurulmuştur.
•Maliye işlerini düzenlemek için Dar-ı Şura-ı Bab-ı Ali kurulmuştur.
•Adalet işlerini düzenlemek için Meclis-i Valay-ı Ahkam-ı Adliye kurulmuştur.
•İlk kez posta ve karantina teşkilatları kurulmuştur.
•Osmanlı vatandaşı olan herkese din ve inanç özgürlüğü getirilmiştir.
•Yurt dışına çıkışlarda pasaport uygulaması getirilmiştir.
•Köy ve mahallelere muhtar tayin edilmiştir.
•İlk Osmanlı polis örgütü kurulmuştur.
Askeri Alanda Yapılan Islahatlar
•Alemdar Mustafa paşa Nizam-ı Cedit'in yerine Sekban-ı Cedit ordusu kurulmuş, fakat yeniçerilerin baskısı üzerine kaldırılmıştır.
•Eşkinci Ocağı kurulmuş fakat yeniçeriler yüzünden bu ocak da kaldırılmıştır.
•Yeniçeri Ocağı kaldırılmış (1826) olup, bu olaya "vaka-i hayriye" (hayırlı olay) denmiştir. Böylece, yeniliklerin önündeki önemli bir engel altından kaldırlımıştır.
•Yeniçerilerin yerine, Avrupa Orduları örnek alınarak Asakir-i Mansure-i Muhammediye ordusu kurulmuştur. Türklerden oluştuğu için ulusal orduya geçişin başlangıcı sayılmıştır.
•Kaldırılan tımarlı sipahilerin yerinin doldurulabilmesi için redif birlikleri kurulmuştur.
Eğitim ve Kültür Alanında Yapılan Islahatlar
•II. Mahmut eğitimi çağdaş bir hale getirmeye çalışmıştır. Medreselerin yanı sıra yeni tarz eğitim kurumlan açılması sağlanmıştır.
•İstanbul'da ilköğretim erkek çocuklar için zorunlu hale getirilmiştir.
•Rüştiye, Mekteb-i Ulum-u Edebiye gibi orta dereceli okullar açılmıştır.
•Devlet memuru yetiştirmek için Mekteb-i Maarif-i Adliye kurulmuştur.
•Doktor yetiştirmek için Mekteb-i Tıbbiye ve Cerrahhane açılmıştır.
Asker yetiştirmek için Mekteb-i Harbiye ve Mızıka-i Hümayun (Bando Okulu) kurulmuştur.
•Mehter takımı yerine Mızıka-i Hümayun adıyla Avrupa tarzında bir bando takımı oluşturulmuştur.
•Takvim-i Vekai adıyla ilk resmi gazete yayımlanmıştır.
•İlk defa Avrupa'ya öğrenci gönderilmiştir. Bu öğrenciler ileride Tanzimat kadrolarını oluşturacaktır.
•İlk marş yazılmıştır. (Mahmudiye Marşı)
Ekonomik Alanda Yapılan Islahatlar
•Yerli malının kullanılması teşvik edilmiştir.
•İthal kumaştan elbise yapımı yasaklanmıştır.
•Kumaş ihtiyacının karşılanabilmesi için Bakırköy'de bez, Eyüp'te iplik, İzmit'te Çuha ve Beykoz da deri fabrikası kurulmuştur.
•Osmanlı tüccarlarının Avrupa mallarıyla rekabet edebilmesini sağlamak için gümrük kolaylıkları sağlanmıştır.
•Bu dönem ekonomik alanda yapılan ıslahatlar, 1838 Balta Limanı Ticaret Antlaşması (İngiltere) ile başarısız oldu.
II. MAHMUT DÖNEMİ SİYASİ OLAYLAR
Milliyetçilik Hareketleri
Sırp İsyanı (1804)
•Osmanlı Devletinin çok uluslu yapısı, Fransız İhtilalinin ortaya çıkardığı Milliyetçilik akımından olumsuz yönde etkilenmiştir. Milliyetçilik akımının etkisiyle ilk isyan eden millet Sırplar (1804) olmuştur.
•1804'te başlayan Sırp İsyanı, 1812'de Rusya ile imzalanan Bükreş Antlaşması’nda Sırplara bazı ayrıcalıklar verilmiştir.
•1829'da Edirne Antlaşması ile özerklik kazanan Sırplar, Berlin Antlaşması ile bağımsız olmuşlardır (1878).
•Sırplar Osmanlı Devleti'ne ilk isyan eden ve ilk defa bazı ayrıcalıklar kazanan azınlıktır.
Yunan İsyanı (1820)
•1820'de Eflak’ta çıkan ilk isyan, yeterli halk desteği elde edilemeyince sonuçsuz kalmıştır.
•Bir yıl sonra Mora’da yeni bir isyan çıkmış, Osmanlı yönetimi, Mora ve Girit valiliklerinin verilmesi karşılığında, Mısır valisinden de yardım alarak isyana müdahale etmiştir.
•Osmanlı yönetiminin başarı kazanması üzerine harekete geçen Avrupalı devletler Osmanlı Devleti’ne savaş açmış ve "iç isyan" bir "dış mesele" hâline gelmiştir.
•Osmanlı ve Mısır donanmaları İngiltere, Fransa ve Rus donanmaları tarafından Navarin limanında yakılmış (1827), Fransızlar Mora’ya asker çıkarmışlardır.
•Yeniçeri Ocağı’nın kaldırılmasını da fırsat bilen Ruslar, Balkanlar ve Kafkasya üzerinden Osmanlı topraklarına saldırmışlardır.
•Yenilgiye uğrayan Osmanlı Devleti Rusya ile Edirne Antlaşması’nı imzalamıştır (1829).
•Bu antlaşmayla Yunanistan bağımsız olmuş Eflak, Boğdan ve Sırbistan’a özerklik verilmiştir.
•Yunanlılar Osmanlı Devleti’nden ayrılarak bağımsız olan ilk topluluktur.
•1829 Edirne Antlaşması, bir azınlığa bağımsızlık tanıyan ilk antlaşmadır.
Mısır Sorun
•Mora ve Girit valiliklerinin kendisine verilmesi karşılığında, Yunan İsyanı’nda Osmanlı yönetimine yardım eden Mısır Valisi Mehmet Ali Paşa, Edirne Antlaşması (1829) ile Mora kaybedilince, Suriye valiliğini istemiş, red cevabı alınca da isyan etmiştir.
•Oğlu İbrahim Paşa komutasındaki birlikler Osmanlı ordusunu yenerek Kütahya’ya kadar ilerlemiş ve Osmanlı Devleti Rusya’dan yardım istemek zorunda kalmıştır.
•Bu gelişme İngiltere ve Fransa’yı harekete geçirerek Osmanlı Devleti ile Mısır arasında Kütahya Antlaşması imzalanmıştır (1833).
Bu antlaşma ile;
•Mısır’ın yanında Girit ve Suriye valilikleri Mehmet Ali Paşa’ya verildi.
•Mehmet Ali Paşa’nın oğlu İbrahim Paşa’ya Cidde ve Adana valilikleri verildi.
Mısır Sorunu, Osmanlı Devleti’nin bir iç sorunu iken bir Avrupa sorunu hâline gelmiştir.
Hünkar İskelesi Antlaşması 1833
•İngiltere ve Fransa’nın tutumundan rahatsız olan II. Mahmut, kendisini güvencede hissetmeyerek, Rusya ile ittifak yapma kararı almıştır.
Bu antlaşmaya göre;
•Osmanlı Devleti saldırıya uğrarsa Rusya yardım gönderecekti.
•Rusya saldırıya uğrarsa Osmanlı Devleti Boğazları kapatacaktı.
Bu antlaşma, Osmanlı Devleti'nin Boğazlar üzerindeki egemenlik haklarını tek başına kullandığı son antlaşmadır.
Rusya, Osmanlı yönetimi üzerinde etkinlik sağlamış, çıkarları tehlikeye düşen İngiltere bu yüzden çok rahatsız olmuştur. Böylece Boğazlar Sorunu başlamıştır.
Baltalimanı Ticaret Antlaşması 1838
•Osmanlı Devleti Mısır sorununu çözme konusunda İngiltere’nin desteğini de alabilmek amacıyla 1838'de Baltalimanı Ticaret Antlaşması’nı imzalamıştır.
•Bu antlaşma, İngiliz mallarının Osmanlı pazarlarına egemen olmasına ortam hazırlamıştır.
•Osmanlı ülkesi İngiltere'nin açık pazarı haline gelmiştir.
Londra Antlaşması (1840)
•Kütahya Antlaşması Mehmet Ali Paşa’yı memnun etmemiştir.
•İki taraf arasında Nizip’te yaşanan savaşı yine Mısır ordusu kazanmıştır (1839).
•İngiltere’nin girişimleri ile Londra’da bir konferans düzenlenmiş ve Londra Antlaşması imzalanmıştır (1840).
Bu antlaşma ile;
•Mısır’ın idaresi Mehmet Ali Paşa ve ailesine bırakıldı.
•Suriye, Adana ve Girit valilikleri Osmanlı yönetimine yeniden geçti.
Londra Boğazlar Sözleşmesi (1841)
•Hünkar İskelesi Antlaşması’nın süresi bitince, İngiltere ve Fransa liderliğinde bir konferans düzenlenmiş ve Londra Boğazlar Sözleşmesi imzalanmıştır (1841).
Bu sözleşmeye göre;
•Boğazlar Osmanlı yönetiminde kalacak; barış zamanlarında savaş gemilerine kapatılacaktı.
•Avrupalı devletler sözleşmeyi garanti altında bulunduracaklardı.
Bu sözleşme, Rusya’nın Boğazlar üzerinde elde ettiği ayrıcalıklı konumu kaybetmesine yol açmış, Boğazların "uluslararası" bir statü kazanmasına yol açmıştır.
Genel Durumu
•Milliyetçilik ve liberalizm güçlenmiştir.
•Mutlakiyetçiliğin zayıflama süreci hızlanmış; demokrasi anlayışı ön plana çıkmıştır.
•19. yüzyılın ikinci yarısında İtalya (1870) ve Almanya (1871) siyasi birliklerini tamamlamışlardır.
•Osmanlı toprak bütünlüğüne yönelik tehditler; askerî, siyasi ve ekonomik alanlardaki sorunlar bu dönemde artmıştır.
•Osmanlı yönetimi 19. yüzyılda Avrupalı devletler arasındaki çıkar çatışmalarını kullanarak topraklarını korumaya çalışmışlardır (denge politikası).
•Rusya’nın Panslavizm politikası nedeniyle Balkanlar Osmanlı-Rus mücadelesi nedeniyle savaş alanı haline gelmiştir.
II. MAHMUT DÖNEMİ (1808-1839)
Sened-i İttifak (1808)
II. Mahmut’un tahta çıkmasını sağlayan Sadrazam Alemdar Mustafa Paşa, Anadolu ve Rumeli ayanlarını İstanbul'a çağırıp, padişah ile sözleşme yapılmasını sağladı.
Bu sözleşme ile;
•Ayanlar merkeze bağlanmıştır.
•Devletin eyaletler üzerindeki gücü yeniden sağlanmıştır.
•Ayanlar padişah tarafından resmen tanınmıştır.
•Padişah ilk defa kendi otoritesi yanında bir güç kabul etmiştir. Bu yönüyle Sened-i İttifak İngiltere'nin Magna Chartasına benzemektedir.
•II. Mahmut eyaletlerdeki gücünü artırdıktan sonra bu sözleşmenin hükmünü ortadan kaldırmıştır.
II. MAHMUT DÖNEMİ ISLAHATLARI
Yönetim Alanında Yapılan Islahatlar
•Divan teşkilatı kaldırılıp, Avrupa'da uygulanan kabine sistemine geçilmiştir. bakanlıklar (Nazırlık) kurulmuştur.
•Devlet memurlarına rütbe ve nişan verilmesi kabul edilmiştir.
•Evkaf (Vakıflar) Nezareti kurulmuştur.
•Tımar ve zeamet kaldırılarak devlet memurları maaşa bağlanmıştır.
•Askeri amaçlı ilk nüfus sayımı yapılmıştır.
•Kıyafet değişikliği yapılarak devlet memurlarına fes, pantolon ve ceket giyme zorunlu hale getirilmiştir.
•Devlet dairelerine padişah resimlerinin asılması uygulaması başlatılmıştır.
•Müsadere sona erdirilmiş, özel mülkiyet güvence altına alınmıştır.
•Askeri işleri düzenlemek için Dar-ı Şura-ı Askeri kurulmuştur.
•Maliye işlerini düzenlemek için Dar-ı Şura-ı Bab-ı Ali kurulmuştur.
•Adalet işlerini düzenlemek için Meclis-i Valay-ı Ahkam-ı Adliye kurulmuştur.
•İlk kez posta ve karantina teşkilatları kurulmuştur.
•Osmanlı vatandaşı olan herkese din ve inanç özgürlüğü getirilmiştir.
•Yurt dışına çıkışlarda pasaport uygulaması getirilmiştir.
•Köy ve mahallelere muhtar tayin edilmiştir.
•İlk Osmanlı polis örgütü kurulmuştur.
Askeri Alanda Yapılan Islahatlar
•Alemdar Mustafa paşa Nizam-ı Cedit'in yerine Sekban-ı Cedit ordusu kurulmuş, fakat yeniçerilerin baskısı üzerine kaldırılmıştır.
•Eşkinci Ocağı kurulmuş fakat yeniçeriler yüzünden bu ocak da kaldırılmıştır.
•Yeniçeri Ocağı kaldırılmış (1826) olup, bu olaya "vaka-i hayriye" (hayırlı olay) denmiştir. Böylece, yeniliklerin önündeki önemli bir engel altından kaldırlımıştır.
•Yeniçerilerin yerine, Avrupa Orduları örnek alınarak Asakir-i Mansure-i Muhammediye ordusu kurulmuştur. Türklerden oluştuğu için ulusal orduya geçişin başlangıcı sayılmıştır.
•Kaldırılan tımarlı sipahilerin yerinin doldurulabilmesi için redif birlikleri kurulmuştur.
Eğitim ve Kültür Alanında Yapılan Islahatlar
•II. Mahmut eğitimi çağdaş bir hale getirmeye çalışmıştır. Medreselerin yanı sıra yeni tarz eğitim kurumlan açılması sağlanmıştır.
•İstanbul'da ilköğretim erkek çocuklar için zorunlu hale getirilmiştir.
•Rüştiye, Mekteb-i Ulum-u Edebiye gibi orta dereceli okullar açılmıştır.
•Devlet memuru yetiştirmek için Mekteb-i Maarif-i Adliye kurulmuştur.
•Doktor yetiştirmek için Mekteb-i Tıbbiye ve Cerrahhane açılmıştır.
Asker yetiştirmek için Mekteb-i Harbiye ve Mızıka-i Hümayun (Bando Okulu) kurulmuştur.
•Mehter takımı yerine Mızıka-i Hümayun adıyla Avrupa tarzında bir bando takımı oluşturulmuştur.
•Takvim-i Vekai adıyla ilk resmi gazete yayımlanmıştır.
•İlk defa Avrupa'ya öğrenci gönderilmiştir. Bu öğrenciler ileride Tanzimat kadrolarını oluşturacaktır.
•İlk marş yazılmıştır. (Mahmudiye Marşı)
Ekonomik Alanda Yapılan Islahatlar
•Yerli malının kullanılması teşvik edilmiştir.
•İthal kumaştan elbise yapımı yasaklanmıştır.
•Kumaş ihtiyacının karşılanabilmesi için Bakırköy'de bez, Eyüp'te iplik, İzmit'te Çuha ve Beykoz da deri fabrikası kurulmuştur.
•Osmanlı tüccarlarının Avrupa mallarıyla rekabet edebilmesini sağlamak için gümrük kolaylıkları sağlanmıştır.
•Bu dönem ekonomik alanda yapılan ıslahatlar, 1838 Balta Limanı Ticaret Antlaşması (İngiltere) ile başarısız oldu.
II. MAHMUT DÖNEMİ SİYASİ OLAYLAR
Milliyetçilik Hareketleri
Sırp İsyanı (1804)
•Osmanlı Devletinin çok uluslu yapısı, Fransız İhtilalinin ortaya çıkardığı Milliyetçilik akımından olumsuz yönde etkilenmiştir. Milliyetçilik akımının etkisiyle ilk isyan eden millet Sırplar (1804) olmuştur.
•1804'te başlayan Sırp İsyanı, 1812'de Rusya ile imzalanan Bükreş Antlaşması’nda Sırplara bazı ayrıcalıklar verilmiştir.
•1829'da Edirne Antlaşması ile özerklik kazanan Sırplar, Berlin Antlaşması ile bağımsız olmuşlardır (1878).
•Sırplar Osmanlı Devleti'ne ilk isyan eden ve ilk defa bazı ayrıcalıklar kazanan azınlıktır.
Yunan İsyanı (1820)
•1820'de Eflak’ta çıkan ilk isyan, yeterli halk desteği elde edilemeyince sonuçsuz kalmıştır.
•Bir yıl sonra Mora’da yeni bir isyan çıkmış, Osmanlı yönetimi, Mora ve Girit valiliklerinin verilmesi karşılığında, Mısır valisinden de yardım alarak isyana müdahale etmiştir.
•Osmanlı yönetiminin başarı kazanması üzerine harekete geçen Avrupalı devletler Osmanlı Devleti’ne savaş açmış ve "iç isyan" bir "dış mesele" hâline gelmiştir.
•Osmanlı ve Mısır donanmaları İngiltere, Fransa ve Rus donanmaları tarafından Navarin limanında yakılmış (1827), Fransızlar Mora’ya asker çıkarmışlardır.
•Yeniçeri Ocağı’nın kaldırılmasını da fırsat bilen Ruslar, Balkanlar ve Kafkasya üzerinden Osmanlı topraklarına saldırmışlardır.
•Yenilgiye uğrayan Osmanlı Devleti Rusya ile Edirne Antlaşması’nı imzalamıştır (1829).
•Bu antlaşmayla Yunanistan bağımsız olmuş Eflak, Boğdan ve Sırbistan’a özerklik verilmiştir.
•Yunanlılar Osmanlı Devleti’nden ayrılarak bağımsız olan ilk topluluktur.
•1829 Edirne Antlaşması, bir azınlığa bağımsızlık tanıyan ilk antlaşmadır.
Mısır Sorun
•Mora ve Girit valiliklerinin kendisine verilmesi karşılığında, Yunan İsyanı’nda Osmanlı yönetimine yardım eden Mısır Valisi Mehmet Ali Paşa, Edirne Antlaşması (1829) ile Mora kaybedilince, Suriye valiliğini istemiş, red cevabı alınca da isyan etmiştir.
•Oğlu İbrahim Paşa komutasındaki birlikler Osmanlı ordusunu yenerek Kütahya’ya kadar ilerlemiş ve Osmanlı Devleti Rusya’dan yardım istemek zorunda kalmıştır.
•Bu gelişme İngiltere ve Fransa’yı harekete geçirerek Osmanlı Devleti ile Mısır arasında Kütahya Antlaşması imzalanmıştır (1833).
Bu antlaşma ile;
•Mısır’ın yanında Girit ve Suriye valilikleri Mehmet Ali Paşa’ya verildi.
•Mehmet Ali Paşa’nın oğlu İbrahim Paşa’ya Cidde ve Adana valilikleri verildi.
Mısır Sorunu, Osmanlı Devleti’nin bir iç sorunu iken bir Avrupa sorunu hâline gelmiştir.
Hünkar İskelesi Antlaşması 1833
•İngiltere ve Fransa’nın tutumundan rahatsız olan II. Mahmut, kendisini güvencede hissetmeyerek, Rusya ile ittifak yapma kararı almıştır.
Bu antlaşmaya göre;
•Osmanlı Devleti saldırıya uğrarsa Rusya yardım gönderecekti.
•Rusya saldırıya uğrarsa Osmanlı Devleti Boğazları kapatacaktı.
Bu antlaşma, Osmanlı Devleti'nin Boğazlar üzerindeki egemenlik haklarını tek başına kullandığı son antlaşmadır.
Rusya, Osmanlı yönetimi üzerinde etkinlik sağlamış, çıkarları tehlikeye düşen İngiltere bu yüzden çok rahatsız olmuştur. Böylece Boğazlar Sorunu başlamıştır.
Baltalimanı Ticaret Antlaşması 1838
•Osmanlı Devleti Mısır sorununu çözme konusunda İngiltere’nin desteğini de alabilmek amacıyla 1838'de Baltalimanı Ticaret Antlaşması’nı imzalamıştır.
•Bu antlaşma, İngiliz mallarının Osmanlı pazarlarına egemen olmasına ortam hazırlamıştır.
•Osmanlı ülkesi İngiltere'nin açık pazarı haline gelmiştir.
Londra Antlaşması (1840)
•Kütahya Antlaşması Mehmet Ali Paşa’yı memnun etmemiştir.
•İki taraf arasında Nizip’te yaşanan savaşı yine Mısır ordusu kazanmıştır (1839).
•İngiltere’nin girişimleri ile Londra’da bir konferans düzenlenmiş ve Londra Antlaşması imzalanmıştır (1840).
Bu antlaşma ile;
•Mısır’ın idaresi Mehmet Ali Paşa ve ailesine bırakıldı.
•Suriye, Adana ve Girit valilikleri Osmanlı yönetimine yeniden geçti.
Londra Boğazlar Sözleşmesi (1841)
•Hünkar İskelesi Antlaşması’nın süresi bitince, İngiltere ve Fransa liderliğinde bir konferans düzenlenmiş ve Londra Boğazlar Sözleşmesi imzalanmıştır (1841).
Bu sözleşmeye göre;
•Boğazlar Osmanlı yönetiminde kalacak; barış zamanlarında savaş gemilerine kapatılacaktı.
•Avrupalı devletler sözleşmeyi garanti altında bulunduracaklardı.
Bu sözleşme, Rusya’nın Boğazlar üzerinde elde ettiği ayrıcalıklı konumu kaybetmesine yol açmış, Boğazların "uluslararası" bir statü kazanmasına yol açmıştır.
Yorumlar
Yorum Gönder