Ekonomik Hayat:
•Osmanlı Devleti'nde halkın başlıca ekonomik faaliyeti tarım ve hayvancılıktır. Bununla birlikte sanayi alanında da gelişme
yaşanmıştır.
•Özellikle dokumacılık, dericilik, demir ve bakır işlemeciliği gelişmiştir.
•Zanaatkarlar Lonca denilen sendikalarda örgütlenmiştir.
•Osmanlı mâliyesi, Orhan Bey zamanında düzenlenmeye başlanmış, I. Murat zamanında Çandarlı Kara Halil Paşa tarafından ilk mali teşkilat kurulmuştur.
•Maliye işlerinin başında Rumeli birinci defterdarı vardır.
•Osman Bey zamanında devlet adına bakır para, Orhan Bey zamanında gümüş para, Fatih zamanında altın para bastırılmıştır. Abdülmecit tarafından ilk kağıt para olan kaime bastırılmıştır.
Toprak:
•Osmanlı Devleti’nde topraklar üç gruba ayrılmıştır.
•Mülk Topraklar: Kişilere ait olan bu topraklar, sahipleri tarafından satılabilir ve miras bırakılabilirdi.
Dirlik: Devlet arazileri içinde önemli bir yeri olan bu toprakların vergi gelirleri, devlet memurlarına, maaş karşılığı olarak tahsis edilirdi. Dirlik toprakları, gelirlerine göre üçe ayrılmışlardır:
•1.Has: 100.000 akçeden fazla yıllık geliri olan dirliklerdir. Bu toprakların gelirleri padişaha, Divan üyelerine, beylerbeylerine tahsis edilmiştir.
•2.Zeamet: 20.000 – 100.000 akçe arasında yıllık geliri olan bu toprakların gelirleri kadılar gibi orta dereceli devlet memurlarına tahsis edilmiştir.
•3.Tımar: 3.000 – 20.000 akçe arasında yıllık geliri olan topraklardır.
Dirlik Sistemi:
•Dirlik topraklarının vergi gelirini alan kişiler, gelirlerinin bir bölümünü kendilerine ayırıp, geri kalan bölümü ile belli sayıda asker beslemekteydiler.
•Dirlik sistemi ile,
•Tarım üretiminde süreklilik sağlanmıştır.
•Hazineye yük olunmadan, büyük ve kalabalık bir ordu hazırda tutulmuştur.
•İç güvenlik sağlanmıştır.
•Memurların maaşı hazineye dokunmadan ödenmiştir.
•Toprakların; mülkiyeti devlete, işleme hakkı köylüye, vergisi ise dirlik sahibine aittir.
•Toprağı, üç yıl üst üste ekmeyen köylüden çift bozan vergisi alınırdı.
VERGİLER
Şeri Vergiler:
•Öşür: Öşür "onda bir" demektir. Toprak sahibi Müslümanlardan 1/10 oranında alınan ürün vergisidir.
•Haraç: Toprak sahibi gayrimüslimlerden arazi büyüklüğüne veya elde edilen ürüne göre tayin edilen fakat genelde 1/5 oranında alınan vergidir.
•Cizye: Askerlik yapmamaları ve Müslüman askerler tarafından korunmaları sebebiyle gayrimüslimlerden alınan vergidir.
Örfi Vergiler:
Çift: Müslüman çiftçilerin sipahiye verdikleri vergidir.
Avarız: Olağanüstü durumlarda, savaş giderlerini karşılamak için toplanan vergidir. XVII. yüzyılda sürekli hale getirilmiştir.
Ağnam: Küçükbaş hayvanlar için alınan vergidir.
Bennak: Evlilik vergisidir
Mücerred: Bekar erkeklerden alınan vergidir
İspenç: Müslüman olmayanlara ait arazilerden alınan vergidir
Çift Resmi: Müslümanlara ait arazilerden alınan vergidir
Çift bozan: Toprağını ekmeyenlerden ve toprağını terk edenlerden alınan vergidir
Bâc: Pazar esnafından alınan vergidir.
İhtisap: Çarşı, pazar, esnaf, ölçü, tartı vergisidir.
Derbent: Yol, geçit, köprülerden geçenlerden alınan vergidir
Maden, gümrük, orman, tuzla: Çeşitli işletmelerden alınan vergidir.
TOPLUM
Osmanlı Toplumu:
•Osmanlı toplumu askerî zümre (yönetenler) ve reaya (yönetilenler) şeklinde ikiye ayrılmıştır. Yönetenler (Askeri sınıf);
•Kalemiyye: Devlet dairelerinde çalışan memur ve idarecilerdir. Reisülküttap, defterdarlar, nişancı bu grupta yer alır.
•İlmiyye: Medreselerde yetişen bu sınıfta şeyhülislam, kadılar, müderrisler, kazasker ve din görevlileri yer alır.
•Seyfiyye: Askeri sınıftır. Sadrazam, beylerbeyi, sancak beyleri, kapıkulu ve tımarlı sipahiler ile bütün askeri güçler bu sınıf içinde yer alır.
•Reaya: Askeriye sınıf tarafından yönetilen halktır. Askeri sınıftan farklı olarak devlete vergi verirler.
HUKUK
Osmanlı Devleti'nde Hukuk:
•Osmanlı hukuku iki kaynaktan beslenmiştir. Bunlar, şeri (Kuran-ı Kerim, Hadis, Sünnet ve Kıyas) ve örfi hukuk kurallarıdır.
•Örfi hukuk kuralları, İslam’a ters düşmemesi koşuluyla yürürlük imkanı bulmuştur.
•Osmanlı Devleti’nde yaşayan gayrimüslimler, kendi aralarındaki anlaşmazlıkları kendi hukuk kuralları ile çözümlemişlerdir. Bu yapı, hukuk birliğini engellemiştir.
•Osmanlı Devleti’nde kanunların yazılı hale gelmesi Fatih Dönemi'nde gerçekleşmiştir.
•Kanuname-i Âl-i Osman ile, önceki kanunlar yazılı şekilde bir araya getirilmiştir.
•Osmanlı Devleti’nde mahkeme başkanlığını kadılar üstlenmiştir.
•Kadılar, kazaların idari işleri ile noterlik görevlerini de yerine getirirlerdi.
•Tanzimat Dönemi’nden itibaren hukukta tam bir ikilik yaşanmıştır.
•Tanzimat Dönemine kadar var olan Şeri ve Örfi Mahkemelerin yanına birde Cemaat ve Konsolosluk Mahkemeleri ile Nizamiye Mahkemeleri eklenmiştir.
•Müslüman tebanın davalarına Şeri Mahkemelerde bakılmıştır.
•Gayri Müslimlerin kendi aralarındaki davalara Cemaat Mahkemeleri'nde bakılmıştır. Yabancıların arasındaki davalara Konsolosluk Mahkemeleri'nde bakılmıştır.
•1870'te Ahmet Cevdet Paşanın başkanlığındaki bir kurul tarafından Mecelle hazırlandı. Mecelle İslam hukukuna dayalı bir medeni kanundur.
•1876'da ilk Osmanlı Anayasası olan Kanunuesasi ilan edildi.
BİLİM
Osmanlı Devleti'ndeki Bilim İnsanları:
Evliya Çelebi (Tarih - Coğrafya) (Seyahatname)
Kadızade-i Rumi (Matematik - Astronomi)
Molla Fenari (Mantık) (ilk Şeyhül İslam)
Ahmet Cevdet Raşa (Tarih - Hukuk) (Kısas-ı Enbiya ve Tarih-i Cevdet)
Zembili Ali Efendi (Din - Hukuk)
İbn-i Kemal (Din - Hukuk)
Ebussuud Efendi (Din - Hukuk)
Ali Kuşçu (Matematik) Sahn-ı Seman Medresesinde ders vermek üzere Orta Asya’dan İstanbul’a getirilmiştir.
Sinan Paşa (Matematik)
Seydi Ali Reis (Coğrafya) (Miratül Memalik)
Takıyyeddin Mehmet (Astronomi) (İlk Rasathaneyi kuran)
Katip Çelebi (Tarih - Coğrafya) (Keşf'uz Zünun ve Cihannüma)
Piri Reis (Coğrafya) (Kitab-ı Bahriye)
Matrakçı Nasuh (Matematik)
Akşemseddin (Tıp) (Fatih'in Hocası)
Lütfi Paşa (Tarih)
Naima (Tarih) (İlk Vakanüvist)
EDEBİYAT VE SANAT
Osmanlı Devleti'nde Edebiyat Ve Sanat:
•Osmanlılar divan, halk ve tasavvuf edebiyatına dair önemli edebiyatçılar yetiştirmiş ve çeşitli eserler ortaya koymuşlardır.
•Resim ve heykel sanatlarına hoş bakılmadığından, Osmanlı Devleti’nde ebru, çinicilik, minyatür, hat, oymacılık, ciltçilik, süslemecilik gibi sanatlar öne çıkmıştır.
Edebiyat :
•Divan Edebiyatı: Nevi, Nesimî, Ahmedi, Fuzulî, Bakî, Nefî, Nedim (Lale Devri’nin ünlü şairidir.)
•Halk Edebiyatı: Pir Sultan, Öksüz Dede, Karacaoğlan, Dadaloğlu
•Tasavvuf Edebiyatı: Hacı Bayram, Şeyh Galip, Kaygusuz Abdal
Sanat :
•Minyatürcüler: Matrakçı Nasuh Nigari, Nakkaş Osman, Levni
•Hattatlar: Şeyh Hamdullah, Hafız Osman
•Ressamlar: Şeker Ahmet Paşa, Osman Hamdı Bey (Kaplumbağa Terbiyecisi)
•Müzisyenler: Abdülkadir Meraği, Itri, Dede Efendi
Osmanlı Sarayları :
•Bursa Sarayı: Orhan Bey Döneminde inşa edilmiştir. Günümüze ulaşamamıştır. Osmanlı Devleti’nin ilk sarayıdır.
•Edirne Sarayı: I. Murat Dönemi’nde inşa edilmiştir. Kuruluş Döneminin en önemli yönetim merkezidir.
•Topkapı Sarayı: Fatih Sultan Mehmet tarafından inşa edilmiştir.
•İshak Paşa Saray: Doğu Beyazıt'ta Bölge Valisi İshak Paşa tarafından l784'te yaptırılmıştır.
•Yıldız Sarayı: Sultan III. Selim tarafından yaptırılmıştır. II. Abdülhamid Dönemi'nde Osmanlı Devletinin ana sarayı olarak kullanılmıştır.
•Dolmabahçe Sarayı: Abdülmecid Dönemi’nde yapımına başlanmıştır.
•Beylerbeyi Sarayı: 1861 - 1865 yılları arasında Sultan Abdülaziz tarafından Sarkis Balyan’a yaptırılmıştır.
•Çırağan Sarayı: 1871 yılında Sultan Abdülaziz tarafından Saray Mimarı Sarkis Balyan’a yaptırılmıştır.
Diğer Önemli Mimari Eserler :
•Hacı Özbek Camii (İznik) İlk Osmanlı Camii
•Süleyman Paşa Medresesi (İznik) İlk Osmanlı medresesi
•Fatih Camii (İstanbul) İstanbul'daki ilk Osmanlı camii
•Haseki Camii (İstanbul) Mimar Sinan'ın ilk eseri
•Şehzade Camii (İstanbul) Mimar Sinan'ın çıraklık eseri
•Süleymaniye Camii (İstanbul) Mimar Sinan'ın kalfalık eseri
•Selimiye Camii (Edirne) Mimar Sinan'ın ustalık eseri
•Öşriyye: Müslümanlara ait mülk arazi
•Haraciyye: Gayrimüslimlere ait mülk arazi
•Haraciyye: Gayrimüslimlere ait mülk arazi
•Vakıf Topraklar: Gelirleri sosyal kurumlara bırakılan topraklardır. Bu topraklar vergiden muaf tutulmuştur.Vakıf teşkilatının başında bulunan kişiye “mütevelli” ismi verilmiştir.
•Mirî Topraklar: Mülkiyeti devlete ait olan topraklardır. Bu topraklar, devlet tarafından, farklı şekillerde kullanılmıştır.Dirlik, paşmaklık, mukataa, yurtluk, ocaklık ve malikane miri toprak çaşitleridir.
Miri Topraklar
Miri Topraklar
Dirlik: Devlet arazileri içinde önemli bir yeri olan bu toprakların vergi gelirleri, devlet memurlarına, maaş karşılığı olarak tahsis edilirdi. Dirlik toprakları, gelirlerine göre üçe ayrılmışlardır:
•1.Has: 100.000 akçeden fazla yıllık geliri olan dirliklerdir. Bu toprakların gelirleri padişaha, Divan üyelerine, beylerbeylerine tahsis edilmiştir.
•2.Zeamet: 20.000 – 100.000 akçe arasında yıllık geliri olan bu toprakların gelirleri kadılar gibi orta dereceli devlet memurlarına tahsis edilmiştir.
•3.Tımar: 3.000 – 20.000 akçe arasında yıllık geliri olan topraklardır.
Dirlik Sistemi:
•Dirlik topraklarının vergi gelirini alan kişiler, gelirlerinin bir bölümünü kendilerine ayırıp, geri kalan bölümü ile belli sayıda asker beslemekteydiler.
•Dirlik sistemi ile,
•Tarım üretiminde süreklilik sağlanmıştır.
•Hazineye yük olunmadan, büyük ve kalabalık bir ordu hazırda tutulmuştur.
•İç güvenlik sağlanmıştır.
•Memurların maaşı hazineye dokunmadan ödenmiştir.
•Toprakların; mülkiyeti devlete, işleme hakkı köylüye, vergisi ise dirlik sahibine aittir.
•Toprağı, üç yıl üst üste ekmeyen köylüden çift bozan vergisi alınırdı.
Diğer Miri Topraklar
•Ocaklık: Geliri kale muhafızları ve tersane giderlerine ayrılan topraklardır.
•Yurtluk: Geliri sınır boylarında yaşayan Türkmenlere verilen topraklardır.
•Paşmaklık: Valide sultan, padişah kız kardeşleri ve hasekilere verilen topraklardır.
•Mukataa (Havass-ı Hümayun): Geliri doğrudan devlet hazinesine giden topraklardır. Bu toprakların vergileri mültezimler aracılığı ile iltizam usulüne göre toplanırdı.
• Malikane: Üstün hizmetleri karşılığında devlet görevlilerine verilir.
•Ocaklık: Geliri kale muhafızları ve tersane giderlerine ayrılan topraklardır.
•Yurtluk: Geliri sınır boylarında yaşayan Türkmenlere verilen topraklardır.
•Paşmaklık: Valide sultan, padişah kız kardeşleri ve hasekilere verilen topraklardır.
•Mukataa (Havass-ı Hümayun): Geliri doğrudan devlet hazinesine giden topraklardır. Bu toprakların vergileri mültezimler aracılığı ile iltizam usulüne göre toplanırdı.
• Malikane: Üstün hizmetleri karşılığında devlet görevlilerine verilir.
VERGİLER
Şeri Vergiler:
•Öşür: Öşür "onda bir" demektir. Toprak sahibi Müslümanlardan 1/10 oranında alınan ürün vergisidir.
•Haraç: Toprak sahibi gayrimüslimlerden arazi büyüklüğüne veya elde edilen ürüne göre tayin edilen fakat genelde 1/5 oranında alınan vergidir.
•Cizye: Askerlik yapmamaları ve Müslüman askerler tarafından korunmaları sebebiyle gayrimüslimlerden alınan vergidir.
Örfi Vergiler:
Çift: Müslüman çiftçilerin sipahiye verdikleri vergidir.
Avarız: Olağanüstü durumlarda, savaş giderlerini karşılamak için toplanan vergidir. XVII. yüzyılda sürekli hale getirilmiştir.
Ağnam: Küçükbaş hayvanlar için alınan vergidir.
Bennak: Evlilik vergisidir
Mücerred: Bekar erkeklerden alınan vergidir
İspenç: Müslüman olmayanlara ait arazilerden alınan vergidir
Çift Resmi: Müslümanlara ait arazilerden alınan vergidir
Çift bozan: Toprağını ekmeyenlerden ve toprağını terk edenlerden alınan vergidir
Bâc: Pazar esnafından alınan vergidir.
İhtisap: Çarşı, pazar, esnaf, ölçü, tartı vergisidir.
Derbent: Yol, geçit, köprülerden geçenlerden alınan vergidir
Maden, gümrük, orman, tuzla: Çeşitli işletmelerden alınan vergidir.
TOPLUM
Osmanlı Toplumu:
•Osmanlı toplumu askerî zümre (yönetenler) ve reaya (yönetilenler) şeklinde ikiye ayrılmıştır. Yönetenler (Askeri sınıf);
•Kalemiyye: Devlet dairelerinde çalışan memur ve idarecilerdir. Reisülküttap, defterdarlar, nişancı bu grupta yer alır.
•İlmiyye: Medreselerde yetişen bu sınıfta şeyhülislam, kadılar, müderrisler, kazasker ve din görevlileri yer alır.
•Seyfiyye: Askeri sınıftır. Sadrazam, beylerbeyi, sancak beyleri, kapıkulu ve tımarlı sipahiler ile bütün askeri güçler bu sınıf içinde yer alır.
•Reaya: Askeriye sınıf tarafından yönetilen halktır. Askeri sınıftan farklı olarak devlete vergi verirler.
HUKUK
Osmanlı Devleti'nde Hukuk:
•Osmanlı hukuku iki kaynaktan beslenmiştir. Bunlar, şeri (Kuran-ı Kerim, Hadis, Sünnet ve Kıyas) ve örfi hukuk kurallarıdır.
•Örfi hukuk kuralları, İslam’a ters düşmemesi koşuluyla yürürlük imkanı bulmuştur.
•Osmanlı Devleti’nde yaşayan gayrimüslimler, kendi aralarındaki anlaşmazlıkları kendi hukuk kuralları ile çözümlemişlerdir. Bu yapı, hukuk birliğini engellemiştir.
•Osmanlı Devleti’nde kanunların yazılı hale gelmesi Fatih Dönemi'nde gerçekleşmiştir.
•Kanuname-i Âl-i Osman ile, önceki kanunlar yazılı şekilde bir araya getirilmiştir.
•Osmanlı Devleti’nde mahkeme başkanlığını kadılar üstlenmiştir.
•Kadılar, kazaların idari işleri ile noterlik görevlerini de yerine getirirlerdi.
•Tanzimat Dönemi’nden itibaren hukukta tam bir ikilik yaşanmıştır.
•Tanzimat Dönemine kadar var olan Şeri ve Örfi Mahkemelerin yanına birde Cemaat ve Konsolosluk Mahkemeleri ile Nizamiye Mahkemeleri eklenmiştir.
•Müslüman tebanın davalarına Şeri Mahkemelerde bakılmıştır.
•Gayri Müslimlerin kendi aralarındaki davalara Cemaat Mahkemeleri'nde bakılmıştır. Yabancıların arasındaki davalara Konsolosluk Mahkemeleri'nde bakılmıştır.
•1870'te Ahmet Cevdet Paşanın başkanlığındaki bir kurul tarafından Mecelle hazırlandı. Mecelle İslam hukukuna dayalı bir medeni kanundur.
•1876'da ilk Osmanlı Anayasası olan Kanunuesasi ilan edildi.
BİLİM
Osmanlı Devleti'ndeki Bilim İnsanları:
Evliya Çelebi (Tarih - Coğrafya) (Seyahatname)
Kadızade-i Rumi (Matematik - Astronomi)
Molla Fenari (Mantık) (ilk Şeyhül İslam)
Ahmet Cevdet Raşa (Tarih - Hukuk) (Kısas-ı Enbiya ve Tarih-i Cevdet)
Zembili Ali Efendi (Din - Hukuk)
İbn-i Kemal (Din - Hukuk)
Ebussuud Efendi (Din - Hukuk)
Ali Kuşçu (Matematik) Sahn-ı Seman Medresesinde ders vermek üzere Orta Asya’dan İstanbul’a getirilmiştir.
Sinan Paşa (Matematik)
Seydi Ali Reis (Coğrafya) (Miratül Memalik)
Takıyyeddin Mehmet (Astronomi) (İlk Rasathaneyi kuran)
Katip Çelebi (Tarih - Coğrafya) (Keşf'uz Zünun ve Cihannüma)
Piri Reis (Coğrafya) (Kitab-ı Bahriye)
Matrakçı Nasuh (Matematik)
Akşemseddin (Tıp) (Fatih'in Hocası)
Lütfi Paşa (Tarih)
Naima (Tarih) (İlk Vakanüvist)
EDEBİYAT VE SANAT
Osmanlı Devleti'nde Edebiyat Ve Sanat:
•Osmanlılar divan, halk ve tasavvuf edebiyatına dair önemli edebiyatçılar yetiştirmiş ve çeşitli eserler ortaya koymuşlardır.
•Resim ve heykel sanatlarına hoş bakılmadığından, Osmanlı Devleti’nde ebru, çinicilik, minyatür, hat, oymacılık, ciltçilik, süslemecilik gibi sanatlar öne çıkmıştır.
Edebiyat :
•Divan Edebiyatı: Nevi, Nesimî, Ahmedi, Fuzulî, Bakî, Nefî, Nedim (Lale Devri’nin ünlü şairidir.)
•Halk Edebiyatı: Pir Sultan, Öksüz Dede, Karacaoğlan, Dadaloğlu
•Tasavvuf Edebiyatı: Hacı Bayram, Şeyh Galip, Kaygusuz Abdal
Sanat :
•Minyatürcüler: Matrakçı Nasuh Nigari, Nakkaş Osman, Levni
•Hattatlar: Şeyh Hamdullah, Hafız Osman
•Ressamlar: Şeker Ahmet Paşa, Osman Hamdı Bey (Kaplumbağa Terbiyecisi)
•Müzisyenler: Abdülkadir Meraği, Itri, Dede Efendi
Osmanlı Sarayları :
•Bursa Sarayı: Orhan Bey Döneminde inşa edilmiştir. Günümüze ulaşamamıştır. Osmanlı Devleti’nin ilk sarayıdır.
•Edirne Sarayı: I. Murat Dönemi’nde inşa edilmiştir. Kuruluş Döneminin en önemli yönetim merkezidir.
•Topkapı Sarayı: Fatih Sultan Mehmet tarafından inşa edilmiştir.
•İshak Paşa Saray: Doğu Beyazıt'ta Bölge Valisi İshak Paşa tarafından l784'te yaptırılmıştır.
•Yıldız Sarayı: Sultan III. Selim tarafından yaptırılmıştır. II. Abdülhamid Dönemi'nde Osmanlı Devletinin ana sarayı olarak kullanılmıştır.
•Dolmabahçe Sarayı: Abdülmecid Dönemi’nde yapımına başlanmıştır.
•Beylerbeyi Sarayı: 1861 - 1865 yılları arasında Sultan Abdülaziz tarafından Sarkis Balyan’a yaptırılmıştır.
•Çırağan Sarayı: 1871 yılında Sultan Abdülaziz tarafından Saray Mimarı Sarkis Balyan’a yaptırılmıştır.
Diğer Önemli Mimari Eserler :
•Hacı Özbek Camii (İznik) İlk Osmanlı Camii
•Süleyman Paşa Medresesi (İznik) İlk Osmanlı medresesi
•Fatih Camii (İstanbul) İstanbul'daki ilk Osmanlı camii
•Haseki Camii (İstanbul) Mimar Sinan'ın ilk eseri
•Şehzade Camii (İstanbul) Mimar Sinan'ın çıraklık eseri
•Süleymaniye Camii (İstanbul) Mimar Sinan'ın kalfalık eseri
•Selimiye Camii (Edirne) Mimar Sinan'ın ustalık eseri
Yorumlar
Yorum Gönder