10. SINIF TARİH DERSİ 1. DÖNEM 1. YAZILIYA HAZIRLIK SORULARI (AÇIK UÇLU- KISA CEVAPLI)

 

10. SINIF 

1. ÜNİTE: YERLEŞME VE DEVLETLEŞME SÜRECİNDE SELÇUKLU TÜRKİYESİ

10.1.1. Türklerin Anadolu’ya yerleşmeye başlaması ile Türkiye Selçuklu Devleti’nin yıkılışı arasındaki süreçte meydana gelen başlıca siyasi gelişmeleri tarih şeridi ve haritalar üzerinde gösterir.

Miryokefalon Muharebesi, Türkiye Selçuklu Devleti’nin kurulması, Kösedağ Muharebesi, I. Haçlı Seferi, Yassıçemen Muharebesi

Yukarıda meydana gelen olayları kronojik olarak sıralayın.

1077 Türkiye Selçuklu Devleti’nin kurulması,

1096-1099 I. Haçlı Seferi,

1176 Miryokefalon Muharebesi,

1230 Yassıçemen Muharebesi,

1243 Kösedağ Muharebesi

 10.1.2. Anadolu’ya yapılan Türk göçlerinin sosyokültürel etkilerini analiz eder.

 XI. yüzyılda Anadolu’ya yapılan ilk Türk akınlarının temel amacı neydi?

İlk Türk akınları yerleşmeden ziyade daha çok keşif ve ganimet elde etme amacı taşıyordu.

 Oğuzların Anadolu’ya akınlar düzenlemelerinin nedenleri nelerdir?

Anadolu’nun İpek Yolu üzerinde yer alması,

Asya ile Avrupa’yı birbirine bağlayan bir konumda olması,

Üç tarafının denizlerle çevrili olması,

Verimli topraklara sahip olması,

İklim ve bitki örtüsünün Türklerin yaşamasına uygun olması,

İslamiyet’in etkisiyle cihat ve gaza geleneğinin benimsenmesi

Bizans İmparatorluğu’nu siyasi yönden zayıf durumda olması

Türklerle Bizans İmparatorluğu arasında yapılan ilk savaş hangisidir?

1048 Pasinler Savaşı

 Türklerin Anadolu’yu yurt edinmelerini kolaylaştıran etmenler nelerdir?

Bizans İmparatorluğumda sık sık taht kavgaları yaşanıyordu.

Ermeni ve Gürcülerle sık sık yaşanan siyasi sorunlar Bizans İmparatorluğunu yıpratmıştı.

Bizans-Sasani savaşları yüzünden Anadolu tahribata uğramış, halkın can ve mal güvenliği kalmamıştı.

Ticaret yolları güvenliğini kaybetmiş, tarımsal üretim iyice azalmıştı.

Anadolu’da yaşayan Ermeniler, Süryaniler ve Rumlar ise Bizans’ın ağır vergilerinden ve baskılarından bunalmışlardı.

Anadolu’da tam bir otorite boşluğu vardı.

 Hangi savaş sonrası Anadolu’ya ‘’Turchia veya Turkiya dendi?

1176 Miryokefalon Savaşı’nın kazanılmasıyla Anadolu’ya ‘’Turchia veya Turkiya dendi.

 1260 Ayn-ı Calut savaşında Moğolları yenen Türk devleti hangisidir?

Memluklar

 10.1.3. Anadolu’daki ilk Türk siyasi teşekküllerinin birbirleriyle ve çevre devletlerle olan ilişkilerini uzlaşma ve çatışma bağlamında değerlendirir.

 

1071 Malazgirt Savaşı sonrası Anadolu’da kurulan ilk Türk beylikleri hangileridir?

Saltuklular (1072-1202), Danişmentliler (1080-1178), Mengücekliler (1080-1228), Artuklular (1102-1231), Çaka Beyliği (1081-1093)

 1071 Malazgirt Savaşı’ndan sonra Alparslan’ın fethettikleri toprakları “Kılıç Hakkı” olarak komutanlarına vermesindeki amaç nedir?

 Alparslan Anadolu’nun hızlı bir şekilde fethedilip Türkleştirilmesi ve İslamlaştırılması için komutanlarına fethettikleri toprakları “Kılıç Hakkı” olarak vermiştir.

 

Beyliğin merkezi Erzurum’dur.

Gürcülerle mücadele etmişlerdir.

Haçlı Seferleri esnasında Türkiye Selçuklu Devleti’ne destek vermişlerdir.

Erzurum’daki Kale Camisi, Tepsi Minare, Ulu Cami, Üç Kümbetler ve Tercan’daki Mama Hatun Kümbeti bu beylik zamanında yapılmıştır.

 

Yukarıda özellikleri verilen birinci dönem Anadolu Türk beyliği kimlerdir?

Saltuklular (1072-1202)

 

Gümüştekin Ahmet tarafından Sivas merkez olmak üzere Orta Anadolu’da kuruldu (1080).

Beyliğin sınırları zamanla Tokat, Niksar, Amasya, Çankırı, Çorum, Kastamonu, Kayseri, Elbistan ve Malatya illerini içine alacak şekilde genişledi.

Türkiye Selçuklu Hükümdarı I. Kılıç Arslan ile birlikte Haçlı ordularına karşı savaştılar.

Tokat’ta Yağıbasan Medresesi (Anadolu’nun ilk medresesi), Kayseri’de Ulu Cami , Amasya’da Hilafet Gazi Kümbeti bu beylik döneminde yapıldı.

Yukarıda özellikleri verilen birinci dönem Anadolu Türk beyliği kimlerdir?

Danişmentliler (1080-1178)

 

Yukarıdaki haritada I. Dönem Anadolu Türk beyliklerinin kuruluş yerleri numaralandırılmıştır. Numaraların karşısına hangi beyliğin o bölgede kurulduğunu yazınız.

1-      Çaka Beyliği, 2- Danişmentliler, 3- Mengücekliler, 4- Saltuklular, 5- Artuklular

 

Erzincan, Kemah, Divriği ve Şebinkarahisar dolaylarında kuruldu.

Divriği Ulu Cami (UNESCO Dünya miras listesinde) ve Sitte Melik Kümbeti bu dönemde yapıldı.

Yukarıda özellikleri verilen birinci dönem Anadolu Türk beyliği kimlerdir?

Mengücekliler (1080-1228)

Diyarbakır ve Mardin civarında kuruldular.

Hısnıkeyfa (Hasankeyf), Mardin ve Harput olmak üzere 3 kola ayrıldılar.

Dünyanın ünlü fizikçileri arasında gösterilen El-Cezeri bu dönemde yaşadı.

Diyarbakır’daki Ulu Cami, Mardin’de Zinciriye ve Mesudiye medreseleri, Ulu Cami, Babüsur Camisi ve Batman Çayı üzerindeki Malabadi Köprüsü önemli eserleridir.

Yukarıda özellikleri verilen birinci dönem Anadolu Türk beyliği kimlerdir?

Artuklular (1102-1231)

İlk Türk denizci beyliğidir.

İzmir civarında kuruldu.

Yukarıda özellikleri verilen birinci dönem Anadolu Türk beyliği kimlerdir?

Çaka Beyliği (1081-1093)

 

Aşağıda verilen 1. Dönem Anadolu beyliklerinin kurulduğu yerleri karşısına yazınız.

 

Sökmenliler (Ahlatşahlılar) (1100-1208): Van, Erçiş, Tatvan, Muş

İnançoğulları (Ladik Beyliği) (1261-1368): Denizli, Ladik

Dilmaçoğulları (Togan Arslanoğulları) (1085-1394): Bitlis, Erzen

İnaloğulları (1098-1183): Diyarbakır, Ergani

Tanrıvermişoğulları (1081 - 1093): Efes

Çubukoğulları (1085-1213): Harput

 

Türkiye Selçuklu Devleti nerede, ne zaman ve kim tarafından kurulmuştur.

Kurucusu, Selçuklu soyundan (Oğuzların Kınık Boyu) Süleyman Şah’tır. 1077 yılında İznik merkez olmak üzere Türkiye Selçuklu Devleti kuruldu.

 

Anadolu Selçuklu Devleti I. Kılıç Arslan zamanında neden İznik’i terk ederek devletin merkezini Konya’ya taşıdı.

Haçlı ordularının Anadolu’ya gelmesi üzerine İznik şehri savunuldu. Ancak I. Kılıç Arslan kalabalık Haçlı kuvvetleri karşısında İznik’i terk ederek devletin merkezini Konya’ya taşıdı.

 

II. Haçlı ordusu ile mücadele eden Anadolu Selçuklu sultanın kimdir?

I. Mesut

 

II. Kılıç Arslan zamanında Bizans’a karşı kazanılan 1176 Miryokefalon Zaferi sonrası kazanımlarımız nelerdir?

Bizans’ın Anadolu’yu Türklerden geri alabilme umutları sona erdi.

Anadolu kesin olarak Türk yurdu oldu. Bu tarihten sonra Anadolu’ya Türkiye denmeye başlandı.

Türklerin batıya ilerleyişi hızlandı. Batı Anadolu’da Türk nüfusu arttı.

Anadolu’daki ticaret yollarının denetimi büyük ölçüde Türkiye Selçuklu Devleti’ne geçti.

 

Türkiye Selçuklu Devletinde hükümdarların sultan unvanı yanında hükümdarlar “keyhüsrev, keykavus, keykubat” gibi unvanlar da kullanmaları hangi uygarlıktan etkilendiklerinin kanıtıdır?

 

Hükümdarların “keyhüsrev, keykavus, keykubat” gibi Farsça unvanlar da kullanmaları İran medeniyetinden etkilendiklerinin kanıtıdır.

 

Türkiye Selçuklu Devletinde ve diğer ilk Türk İslam devletlerinde taht kavgalarının yaşanmasının temel nedeni nedir?

Devlet hükümdar ailesinin ortak malı olarak kabul edilirdi ve her şehzadenin sultan olma hakkı vardı.

Aşağıdaki kelimelerin Türkiye Selçuklu Devletinde hangi anlamda kullanıldıklarını karşılarına yazınız.?

Şehzade: Hükümdarın erkek çocuklarına “şehzade” denirdi.

Atabey: Şehzadeler, devlet tecrübesi kazanmaları amacıyla küçük yaşlarda vilayetlere gönderilirdi. Şehzadelerin yanına “atabey” denilen tecrübeli devlet adamları verilirdi.

Emir: Ülke idari yönden eyaletlere ayrılmıştı. Eyaletlerin başında “emir” denilen askerî vali bulunurdu.

Melik: Önemli eyaletlere şehzadeler “melik” unvanıyla atanırlardı.

Subaşı: Şehirlerin güvenliğinden “subaşılar” sorumluydu.

 

Türkiye Selçuklu Devleti ordu sistemi hakkında bilgi veriniz.

Hassa askerleri: Hükümdarın sürekli yanında bulunan atlı ve yaya askerlerdi. Üç ayda bir devletten maaş alırlardı.

Sipahiler (İkta askerleri): Tamamen Türklerden oluşan askerlerdi. Maaş yerine ikta (dirlik) denilen tımarları alan sipahiler genelde atlı birliklerdi. Savaş zamanı ikta sahibi ile birlikte orduya katılırlardı.

Türkmenler: Uç bölgelerinde her an savaşa hazır durumda bulunan birliklerdi.

Devlete bağlı beylik askerleri: İhtiyaç duyulduğu zaman savaşa davet edilirlerdi.

Donanma: Donanma komutanlarına “reisü’l-bahr” denirdi.

 

Ahilik teşkilatı hakkında bilgi veriniz.

Esnaflar Ahilik teşkilatına bağlıydı.

Ahilik, şehirlerdeki esnaf ve zanaatkârların sosyal ve ekonomik yönden teşkilatlanmalarını sağlamıştır.

Ahi teşkilatının başında “Ahi Baba” adı verilen bir yönetici bulunurdu.

Ahilik meslek kuruluşu olduğu kadar aynı zamanda kültür, inanç, yiğitlik ve ahlaki değerler taşırdı.

 

İkta sistemi nedir?

Mülkiyeti devlete ait olan mirî araziler meliklere, emirlere ve valilere hizmet karşılığı verilirdi.

Arazi iyi işletildiği sürece verilen kişide kalır ve miras olarak bırakabilirdi. Araziyi üç yıl boyunca işletemeyen kişilerden tarlanın işletme hakkı geri alınırdı. İkta sahipleri kendilerine verilen araziler üzerinde asker beslemekten ve bu askerlerin eğitimini sağlamaktan sorumluydu.

 

İkta sisteminin yararları nelerdir?

İkta sistemi sayesinde devlet, bütçeden para ayırmadan asker yetiştirmiş,

tarım arazilerinin sürekli işlenmesini sağlamış,

taşrada devlet otoritesi sağlanmış,

toprak gelirleriyle memur maaşları karşılanmış ve iktalarda savaşa hazır askerler yetiştirilmiştir.

 

Türkiye Selçuklu Devleti ticareti geliştirmek için neler yapmıştır?

Türkiye Selçukluları Sinop, Samsun, Alanya, Antalya gibi önemli liman şehirlerine sahip olunca deniz ticaretine büyük önem verdiler.

Ticaret yollarının güzergâhları üzerine kervansaraylar inşa ettiler.

Kervansaraylara gelen misafirlerin ihtiyaçlarını ücretsiz karşıladılar.

Kervanları zarar gören tüccarların zararlarını karşılamaya yönelik bir çeşit sigortacılık sistemi geliştirdiler. 

Şehir merkezlerinde çarşı ve pazarlara yakın yerlere han veya kapalı çarşılar kurarak esnaf ve tüccarlara kolaylık sağladılar.

 

Türkiye Selçuklularının ilk tıp okulu neresidir?

1205’te Kayseri’de yaptırılan “Gevher Nesibe Darüşşifası”dır.

 

Türkiye Selçukluları döneminde yaşamış önemli alimler kimlerdir?

Mevlana Mevlana Celaleddin-i Rumi, Muhyiddin Arabi, Sadrettin Konevi, Necmeddin Razi, Yunuş Emre ve tarihçilerinden İbn-i Bibi.

 

Türkiye Selçuklu Devleti’nin simgesi nedir?

Çift başlı kartal

 

10.1.4. İslam dünyasının korunması bağlamında Türkiye Selçuklu Devleti ve Eyyubi Devleti’nin Haçlılarla

yaptıkları mücadelelerin sosyokültürel etkilerini analiz eder.

 

Hristiyan dünyasının birleşerek Orta Çağ’da Kudüs ve çevresini alma bahanesiyle Türk İslam dünyası üzerine yapmış olduğu saldırılara ne denir?

Haçlı seferleri

 

1096-1270 yılları arası gerçekleşen Haçlı Seferleri’ne karşı mücadelen Türk İslam devletleri hangileridir? (2 tane yaz)

Türkiye Selçuklu Devleti, Eyyûbî Devleti, Anadolu’da kurulan ilk Türk beylikleri

 

Haçlı seferlerinin dini nedenlerini yazınız.

Hristiyanların, Müslümanların elinde bulunan Kudüs ve diğer kutsal yerleri (Antakya ve Urfa vb.) almak istemeleri

Fransa’da ortaya çıkan Kluni tarikatının Müslümanlarla savaşılması yönünde yaptığı çalışmalar

Katolik kilisesinin Ortodoks kilisesini hâkimiyet altına almak istemesi

Katolik kilisesinin halkı seferlere teşvik etmesi

 

Haçlı seferlerinin siyasi nedenlerini yazınız.

Türkler karşısında zor durumda kalan Bizans’ın Avrupa’dan yardım istemesi

Türklerin Anadolu, Suriye, Filistin ve Akdeniz bölgelerinden uzaklaştırılmak istenmesi

 

Haçlı seferlerinin ekonomik nedenlerini yazınız.

Avrupalıların Doğu’nun zenginliklerini ele geçirmek istemeleri

Doğudan gelen ticaret yollarının Türklerin denetiminde olması

Bazı soylu ve derebeylerin yeni topraklar kazanarak ekonomik durumlarını daha da güçlendirmek istemeleri

 

(1096-1099) I. Haçlı seferinin sonuçlarını yazınız.

Haçlı ordusu karşısında I. Kılıç Arslan tutunamadı ve İznik’i terk ederek devletin merkezini Konya’ya taşıdı.

Haçlılar Kudüs’ü Fâtimîler’in elinden aldılar.

Anadolu’dan Kudüs’e ulaşamayan Haçlıların bir kısmı ise Antakya ve Urfa’yı ele geçirerek buralarda kontluklar kurdular.

1147-1149 II. Haçlı Seferinin düzenlenmesine neden olan gelişme nedir?

Musul Atabeyi Nurettin Mahmut Zengi’nin  1144 yılında Haçlılardan önce Urfa’yı, daha sonra da Halep ve Şam’ı geri alması.

İlk kez kral ve imparatorlar 1096-1270 yılları arası gerçekleşen hangi Haçlı seferine katılmışlardır?

II. Haçlı Seferi

(1189-1192) III. Haçlı Seferi’nin temel nedeni nedir?

Mısır’da kurulmuş olan Eyyübi Devleti Hükümdarı Selahaddin Eyyubi’nin 1187 yılında Haçlılarla yaptığı Hittin Savaşı’nı kazanarak Kudüs’ü ele geçirmesi III. Haçlı Seferi’nin düzenlenmesine neden olmuştur.

IV. Haçlı Seferi neden İstanbul’a düzenlendi?

Kudüs’ün alınamaması üzerine Papa’nın kışkırtmalarıyla yeni bir ordu kuruldu.

Bu sırada Bizans’ta taht kavgaları sonucunda tahtan indirilen İmparator Aleksios, Haçlı ordusundan yardım istedi.

İstanbul’a gelen Haçlılar İstanbul’u yağmalayarak bir Latin İmparatorluğu kurdular.

 

Haçlı Seferleri’nin siyasi sonuçları nelerdir?

Haçlı Seferleri’nde birçok soylunun ölmesi veya geriye dönebilenlerin parasızlık sebebiyle mallarını satması Avrupa’da derebeylik sisteminin zayıflamasına, merkezî krallıkların güçlenmesine neden oldu.

Türkiye Selçuklularının, Haçlılarla savaşmasını fırsat bilen Bizans, Batı Anadolu topraklarını ele geçirdi.

Türklerin, İslam dünyasındaki saygınlığı arttı.

Türklerin batıya ilerleyişleri bir süre durdu.

Haçlı Seferleri’nin ekonomik sonuçları nelerdir?

Doğu-Batı ticareti büyük ölçüde gelişti.

Batı Akdeniz ve limanları (Venedik, Cenova, Marsilya gibi) önem kazandı.

Seferlere gerekli parasal desteğin sağlanması için kralların Venedikli bankerlerden borç para almaları bankacılık sisteminin gelişmesine ortam hazırladı.

Seferler neticesinde Anadolu, Suriye ve diğer bölgeler tahrip oldu, tarımsal üretim azaldı, ticari hayat durgunlaştı.

Haçlı Seferleri’nin dini sonuçları nelerdir?

Katolik kilisesi ile Ortodoks kilisesi arasındaki ayrılıklar daha da arttı.

Kudüs’ün Müslümanlar tarafından geri alınması, seferlerde birçok insanın ölmesi papalara ve din adamlarına olan güveni sarstı.

 

Haçlı Seferleri’nin bilimsel ve kültürel sonuçları nelerdir?

Avrupalılar Müslümanlardan pusula, barut, kâğıt ve matbaanın kullanımını öğrendiler.

Avrupalılar İslam kültür ve medeniyetini yakından tanıma fırsatı buldular.

Bazı İslam âlimlerine ait eserleri Latinceye çevirdiler. Bu durum Avrupa’da bilim hayatının büyük ölçüde gelişmesine ortam hazırladı.

10.1.5. Moğol İstilasının Anadolu’da meydana getirdiği siyasi ve sosyal değişimi analiz eder.

 

Moğol İmparatorluğu ne zaman kim tarafından kuruldu?

1196 yılında, Cengiz Han tarafından kuruldu.

I. Alâeddin Keykubat döneminde Moğol tehlikesine karşı hangi önlemler alınmıştır?

Alâeddin Keykubat Konya, Kayseri, Sivas gibi şehirlerin kalelerini yeniden inşa etti.

Sınır boylarındaki kaleleri güçlendirdi.

Eyyübilerle ve Harzemşahlarla dostane ilişkiler kurdu.

Moğollarla iyi geçindi.

Eyyubilerle birlikte Harzemşahları da yanına alarak Moğollara karşı ittifak kurmak istedi.

 

 

Harzemşahlar Devleti hangi savaş sonrası yıkılma sürecine girdi?

Harzemşahlar Devleti ile Yassı Çimen’de yapılan savaşı Türkiye Selçuklu Devleti kazandı (1230).

Bu savaştan bir süre sonra Harzemşahlar yıkıldı (1231).

II. Gıyaseddin Keyhüsrev döneminde çıkan hangi isyan Anadolu Selçuklu Devleti’nin zayıflamasına neden olmuştur?

Baba İshak İsyanı (1237)

1243 Kösedağ Savaşı hangi devletler arasında yapıldı?

Türkiye Selçuklu Devleti ile Moğollar arasında yapıldı.

1243 Kösedağ Savaşı’nın sonuçları nelerdir?

Türkiye Selçuklu Devleti dağılma sürecine girdi.

Selçuklularda taht kavgaları arttı ve Moğollar istediklerini tahta çıkarmaya başladı. Böylece Türkiye Selçuklu Devleti Moğolların egemenliğine girdi.

Merkezî otoritenin bozulması üzerine birçok Türk beyliği ortaya çıktı.

Anadolu yağmalanarak tahrip edildi. Tarımsal üretim düştü. Ticaret yollarının güvenliği kalmadığından ticari faaliyetler azaldı.

Moğol tehlikesinden kurtulmak isteyen birçok Türkmen boyu Batı Anadolu’ya göç ederek buraların Türkleşmesini sağladı.

1243 Kösedağ Savaşı Batı Anadolu’nun Türkleşmesine nasıl katkı sağladı?

Moğol tehlikesinden kurtulmak isteyen birçok Türkmen boyu Batı Anadolu’ya göç ederek buraların Türkleşmesini sağladı.

Kösedağ Savaşı’ndan Sonra Anadolu’da Kurulan Türk Beylikleri hangileridir?

Karamanoğulları: Konya civarında kuruldu. Dönemin en güçlü beyliği idi.

Germiyanoğulları: Kütahya civarında kuruldu.

Aydınoğulları: Aydın civarında kuruldu. Denizcilik faaliyetlerinde bulundular.

Menteşeoğulları: Muğla civarında kuruldu. Denizcilik faaliyetlerinde bulundu.

Saruhanoğulları: İzmir ve Manisa civarında kuruldu. Denizcilik faaliyetlerinde bulundu.

Karesioğulları: Balıkesir ve Çanakkale civa­rında kuruldu. Denizcilik faaliyetlerinde bulundu.

Osmanoğulları: Söğüt ve Domaniç civarında kuruldu.

Hamitoğulları: Isparta ve Burdur civarında kuruldu.

Candaroğulları: Kastamonu ve Sinop civarında kuruldu. Denizcilik faaliyetlerinde bulundu.

Ramazanoğulları: Adana ve Tarsus civarında kuruldu.

Dulkadiroğulları: Maraş civarında kuruldu.

Eratna Devleti: Ankara, Tokat, Sivas civarında kuruldu.

 

Anadolu’da kurulan ilk tarikat hangisidir?

Baba İlyas, Anadolu’da “Babaîlik” adıyla ilk tarikatı kurdu.

 

2. ÜNİTE: BEYLİKTEN DEVLETE OSMANLI SİYASETİ (1302-1453)

10.2.1. 1302-1453 yılları arasındaki süreçte meydana gelen başlıca siyasi gelişmeleri tarih şeridi ve haritalar üzerinde gösterir.